Op dit moment gaat 7 van de 10 kinderen in Nederland naar bijzonder onderwijs. Artikel 23 van de Nederlandse grondwet garandeert ouders het recht om hun kinderen naar een school te sturen die niet door de staat, maar door een zelfstandig bestuur wordt bestuurd. Sterker nog; ze krijgen subsidie. Het bijzonder onderwijs vult in Nederland de gaten van het openbaar onderwijs, dat niet elk kind een passende opleiding biedt, maar gaat soms ten koste van de vrijheid van het kind, of het maatschappelijk welzijn.
Zo wordt op sommige scholen soms erg afwijkende, of zoals de naam al zegt, bijzondere leer meegegeven aan beïnvloedbare kinderen. Op de antroposofische vrije school, bijvoorbeeld, wordt soms nog lesgegeven in de humorenleer; die vooral bekend is vanwege haar populariteit onder middeleeuwse dokters. Van oudsher was die humorenleer gebaseerd op de hoeveelheid gele gal, zwarte gal, bloed en slijm die je in je lichaam had. Dat zou dan vervolgens bepalen wat voor persoonlijkheid, temperament genoemd, je hebt. Dit is ook wat Meike geleerd kreeg op hun school: Vrije School de Vuurvogel. ‘Kinderen werd verteld dat iemands temperament te herkennen is aan de vorm van hun hoofd.’
Naast de mensenwereld werd op Meikes school ook gedoceerd over de wereld van geesten, en op een vrijwillige naschoolse excursie werd verteld over aliens: ‘Zo maken aliens cirkelkunst in het graan wanneer ze landen. De leider van de excursie zei toen dat zij ooit een ‘extatische ervaring’ met aliens had gehad.’
Zowel in geld als in arbeid werd een grote bijdrage van ouders gevraagd, waardoor er vrijwel geen armere kinderen op hun school zaten. Een patroon bij bepaalde soorten onderwijs, ‘vernieuwingsonderwijs’ genaamd.
Vrije scholen zijn niet de enige scholen waar leerlingen te maken krijgen met aliens. In 2018 waren een aantal democratische scholen, een school waarbij leerlingen zelf met elkaar het leerproces kunnen vormgeven, in handen van leden van Scientology-afsplitsing Avatar, dat door kenners gekenmerkt wordt als een ‘destructieve sekte’. Op de website van Avatar stond op een gegeven moment dat op De Ruimte in Soest gebruik werd gemaakt van ‘Avatar-instrumenten’ in het onderwijs. Avatar-instrumenten zijn onder andere het geloof dat mensen met behulp van aliens de ruimte in kunnen reizen om hun problemen, zoals ADHD, met een laser kapot te schieten.
Bij Ashley op het gereformeerde Ichthus College in Veenendaal kwamen aliens en geesten niet terug in de lessen, die ze als ‘kwalitatief goed’ beschrijft. Wel zegt ze dat leraren homofobe opmerkingen maakten en dat leraren bewust niet ingrepen toen een non-binaire leerling gepest werd voor hun identiteit.
Op de Driestar in Gouda heeft Jedidja niet meegemaakt dat LHBTQIA+ leerlingen gepest werden. ‘Er werd gedaan alsof dat niet bestond in de christelijke wereld. Homoseksuele leerlingen deden aan zelfcensuur.’
In de inhoudelijke leer is de Driestar wel strenger: de evolutietheorie is onzin en de man het hoofd van het gezin. Bestuurder Wim de Kloe noemde LHBTI-acceptatie ‘de strijd tegen het christendom’ en beschreef trans vrouwen als ‘tot vrouw verbouwde man’.
Jedidja ervaarde ook negativiteit van medeleerlingen voor haar geloof. Ze is wel christelijk en ook protestants, maar non-denominational [niet-confessioneel] in plaats van gereformeerd. ‘Jij [de interviewer] ziet vast het verschil niet eens, maar daar op school voelt zoiets tastbaar. Andere leerlingen hadden het veel over religie en politiek. Hierdoor werd ik al gauw een buitenbeentje.’
Het Ichthus College was ook erg terughoudend in hun lessen seksuele voorlichting. ‘Seks voor het huwelijk? Dat hoort gewoon niet’ werd Ashley verteld. Sociale veiligheid en consent kwamen überhaupt niet aan bod.
Wie ook ervaring heeft met ondermaatse seksuele voorlichting is Majda. Zij heeft les gehad op de islamitische basisschool El Habib in Maastricht. Daar werd ook verteld dat je je maagdelijkheid moest behouden voor het huwelijk, dit kon je vervolgens testen aan de hand van je maagdenvlies. Paardrijden, gymnastiek en trampolinespringen werd ontraden voor meisjes, want daarvan zou je ontmaagd kunnen worden. Meisjes van negen werden naar huis gestuurd omdat hun kleding niet kuis genoeg was als hun knie zichtbaar was. ‘Zelfs tikkertje spelen met jongens werd afgeraden, omdat je dan het andere geslacht aanraakt’. Majda herinnert zich dat de jonge meisjes verbouwereerd waren door dit advies, en er weinig gehoor aan gaven.
Nederland kent vrijwel geen islamitisch middelbare scholen. De kinderen van El Habib werden dan ook door hun docenten alvast voorbereid op het seculiere onderwijs. ‘Er werd gezegd dat ’heidense’ leraren op de middelbare school je gaan vertellen over voorhuwelijkse seks en homoseksualiteit. En dat moest je dan allemaal met een korreltje zout nemen.’
Gaten in het openbaar onderwijs
Majda geeft aan dat ze ondanks alles blij is dat ze naar een islamitische basisschool is gegaan. Niet omdat ze het eens is met wat ze geleerd kreeg, maar omdat ze er minder racisme en klassediscriminatie ervaarde dan buiten school. ‘Op een rijke witte basisschool had ik nooit gymnasiumadvies gekregen vanwege mijn thuissituatie. Dan had ik nu een heel ander leven gehad. En je hebt wat gemeen met de andere leerlingen. Je bent allemaal moslim in Nederland.’
Bijzonder onderwijs vult op deze manier de gaten van het openbaar onderwijs. Zo ook voor kinderen met een leerachterstand die op het openbaar onderwijs niet genoeg steun krijgen. Vaak worden zij bijvoorbeeld naar agorascholen gestuurd. Daar zijn ze vrijer om onder begeleiding van een coach zelf een leeropdracht te kiezen. Zo kunnen moeilijk te motiveren kinderen leren op basis van intrinsieke motivatie.
Een systematisch probleem
De vraag is echter: als het op het agora- en islamitisch onderwijs kan, waarom dan niet op openbaar onderwijs? Zaak is niet om kinderen met leerproblemen of van islamitische ouders af te sluiten van de rest van de maatschappij, maar om de problemen in het staatsgestuurde onderwijs, zoals racisme en verouderde en verstikkende ideeën over lesgeven, aan te pakken.
Daarnaast is het niet zo dat de wetgeving die toestaat dat kinderen wat meer vrijheid krijgen om zelf te bepalen waar ze mee aan de slag gaan, zoals op een agoraschool, ook meteen zou moeten toestaan dat er subsidiegelden uitgetrokken worden voor scholen met extreem schadelijke praktijken. Zo krijgt de gereformeerde Gomarus Scholengemeenschap subsidie ondanks dat zij systematisch homoseksuele leerlingen hun seksualiteit verklikken aan hun homofobe ouders. Onze belastingcenten gingen in dat geval dus naar beleid dat mogelijk kan leiden tot huiselijk geweld. Het is ook deze tweedeling tussen door de staat bestuurde scholen en scholen met meer lesvrijheid die toestaat dat groepen als Avatar controle verkrijgen over scholen die in principe sympathieke democratische grondbeginselen hebben.
De afgesloten aard van bijzonder onderwijs heeft een direct negatief effect op de kinderen op het openbaar onderwijs. Ouders die de tijd niet kunnen vinden om hun kind te ondersteunen op de Vrije School, omdat ze bijvoorbeeld full-time moeten werken om rond te komen of alleenstaande ouder zijn, worden afgesloten van de steun die andere kinderen daar wel van ouders ervaren. Zo bevestigen deze scholen bestaande structuren in de maatschappij. Welvarende ouders sturen hun kinderen naar beter presterende basisscholen, waardoor ze beter presteren op de middelbare school en zo weer gemiddeld meer gaan verdienen.
Dit geldt nog sterker voor scholen met winstoogmerk. Inschrijfgeld in deze scholen loopt van 3.000 tot wel 30.000 per leerling en is dus niet voorbestemd voor kinderen van ouders met een normaal inkomen. Kinderen op deze scholen krijgen mogelijkheden die niet genoten worden door kinderen van ouders met minder besteedbaar inkomen, zoals persoonlijke examentrainingen, kleinere klassen en excursies. Daarnaast kunnen particuliere scholen een hoger loon bieden aan docenten en trekken daardoor talent weg van openbare scholen. De kansen van kinderen met rijke ouders zijn daardoor niet alleen beter dan die van kinderen op het openbaar onderwijs, maar beter ten koste van openbaar onderwijs. Ook zorgt het ervoor dat rijke mensen, met disproportioneel effect op overheidsbeleid, geen belang hebben bij de kwaliteit van het gesubsidieerd onderwijs, omdat het hun privaat opgeleide kinderen toch niet raakt.
Keuzevrijheid
Het bekendste argument tegen het afschaffen van het bijzonder onderwijs is dat dit de vrijheid van de ouders ontneemt om hun kind naar een school te sturen die met hun levensovertuiging overeenkomt, maar dit impliceert dat het kind slecht een uitbreiding van de ouders is. Is het bevorderlijk voor de algehele vrijheid als ouders het recht bewaren hun kind ook op school een ‘tikkertjeverbod’ op te leggen?
School is juist de plek waar kinderen zich los van hun ouders kunnen ontwikkelen en maatschappelijke standaarden ontdekken. Zo kunnen zij meerdere visies op de wereld leren kennen en zichzelf daarin navigeren. Ouders kunnen hun kinderen via bijzonder onderwijs bewust naar wens afsluiten van interactie met islamitische, atheïstische of arme kinderen. Zo hoeft men niet bang te zijn dat het kind begrip voor deze standpunten zal ontwikkelen. Het ‘recht’ je kinderen te beperken in wat zij als waarheid gepresenteerd krijgen is niet bevorderlijk, maar remmend voor de vrijheid van het kind.
Segregatie van kinderen op basis van afkomst, klasse en religie kan geen gezond startpunt zijn voor de opvoeding van kinderen. Kinderen volstoppen met homofobie en onwetenschappelijke ideeën gepresenteerd als absolute waarheid nog minder. Tegelijkertijd moet er veel veranderen aan het openbaar onderwijs voordat veel ouders zich veilig voelen hun achtergestelde kinderen daarheen te laten gaan. Het is deze tussenweg die we moeten aangaan. Niet openbaar onderwijs omzeilen, maar aanpakken.•
