Op 21 december 2024 gaf ROOD een scholingsdag over imperialisme. Op die dag werden er twee lezingen gegeven: één over de genocide in Palestina, en één over de oorlog in Oekraïne, welke we hieronder tekstueel publiceren.
Sinds 2014 woedt er oorlog in Oekraïne, de inval in de Krim en de burgeroorlog tussen pro-Russische separatisten en het regime in Kiev. In 2022 echter, werd dit opgeschaald naar een nieuwe massaslachting op Europees grondgebied. Liberale propaganda uit de jaren negentig had ons wijsgemaakt dat dit nooit meer zou gebeuren, maar marxisten en burgerlijke neo-realisten waarschuwden al sinds de val van de Sovjet-Unie dat deze oorlog zou komen. Sterker nog: oorlog in Europa was volgens hen onvermijdelijk geworden. Sinds de inval van Oekraïne is er dan ook hernieuwde interesse in beide stromingen van het verklaren van internationale betrekkingen. Vandaag zal ik vanuit een historisch en economisch perspectief de geschiedenis van de aanloop van deze oorlog uitleggen, om zo begrip te geven van hoe oorlog ontstaat concreet in Oost-Europa en abstract onder het kapitalisme.
Een reden waarom Oekraïne een belangrijke casus is, is omdat het voor liberalen in Europa de voorbeeldcasus van het belang van de NAVO is. De NAVO zou ons moeten beschermen voor een agressieve oorlog vanuit Rusland, dat inherent agressief en dictatoriaal is. Als we politieke analyses gaan hangen aan wat de NAVO wel of niet zou doen in verband met Rusland is het belangrijk dat we ook weten wat de rol van de NAVO daadwerkelijk is in de regio.
Vanuit een marxistisch oogpunt is de val van de Sovjet-Unie een logisch beginpunt. Na de val van de Sovjet-Unie omarmde de landen die eruit voorkwamen de kapitalistische productiewijze, die zich anders verhoudt tot het buitenland, en dus imperialisme, dan het Sovjet-systeem. Burgerlijke theorieën en media over internationale betrekkingen beginnen de verklaring veel eerder: bij het tsarenrijk. Zij stellen dat Poetin het oude keizerrijk van Rusland wil heroprichten. Zijn daden zouden de daden zijn van een oude gek die een oud rijk wil herstichten. Dit is onzin, maar belangrijker: het verklaart geenszins waarom er nú oorlog is. Waarom hebben de Russen 30 jaar gewacht voordat ze Oekraïne weer inlijfden? Liberalen zoeken oorlog en vrede, beleid van staten, in culturele grillen en tradities. Zo zoeken ze een ‘autoritaire traditie’ in Rusland die de staatsvorm van de tsaar en de Sovjet-Unie over één kam probeert te scheren. Dit verklaart ook waarom ze heilig geloofden oorlog onmogelijk gemaakt te hebben met de overwinning over de Sovjet-Unie in de koude oorlog: ze hadden Rusland immers gedwongen hun westerse vredelievende bestuurscultuur te omarmen.
‘Liberalen zoeken ze een ‘autoritaire traditie’ in Rusland die de staatsvorm van de tsaar en de Sovjet-Unie over één kam probeert te scheren.’
Nogmaals, de oorsprong van dit beleid zoeken in de grillen van mensen en cultuur verklaart niks, juist omdat het alles kan verklaren. Mensen voeren oorlog als de mensen die bepalen of er oorlog is, oorlog willen, is geen wetenschap, want dat standpunt is per definitie altijd waar. In het ergste geval is het ronduit racistisch: ‘We kunnen die staten niet vertrouwen, want ze hebben niet onze cultuur. Als er geen oorlog is in Rusland, dan is dat omdat de instituten fundamenteel anders zijn dan die van de Sovjet-Unie en het tsarenrijk, en als er een paar jaar later wel oorlog is met Rusland, dan is dat omdat zij altijd al, sinds het tsarenrijk en de Sovjet-Unie, vijandig waren met ons.’ Het is een theorie die niet verschilt van het motto ‘we have always been at war with Eastasia’.
Maar goed, de val van de Sovjet-Unie. Een voor westerse kapitalisten prachtige aangelegenheid. In het as van een centrale planeconomie waar geen westerse cent tussen kon komen lag nu een prachtige open markt vol koopjes. En dit is ook precies waarom het westen de Sovjet-Unie wel ten val móést brengen. Niet alleen om ideologische redenen, en om steun voor arbeidersbewegingen in het westen vanuit het buitenland te breken. Maar er was ook een economische rationaliteit voor het openbreken van de Sovjet-Unie.
Amerika verkeert zich al vanaf voor het ontstaan van de Sovjet-Unie in het vergevorderde stadium van imperialistische ontwikkeling. Ik ga in deze lezing niet de discussie aan of imperialisme een stadium in de ontwikkeling van het kapitalisme is, maar het belangrijkste is dat Amerikaanse kapitalisten extreem gecentraliseerd en geconcentreerd zijn. Dit gebeurd automatisch als er geen interventie van buitenaf is in kapitalistische ontwikkeling doordat kapitaal zichzelf vermeerderd. Deze monopolies gaan op zoek naar hogere rentes en grondstoffen. Daarnaast moeten ze, om crisis te voorkomen, winsten herverdelen over verschillende bedrijven en sectoren. Deze dingen moeten ze doen om faillissement te voorkomen. Om dit efficiënter te doen, moet dit gecoördineerd en planmatig. In Amerika gebeurt dit door financieel kapitaal, het bankwezen, dat ontstaat uit de monopolies om planmatig winsten te coördineren en gezamenlijke doelen te coördineren. In het binnenland zijn op een gegeven moment de grondstoffen op of duur, daarvoor moeten ze dan naar het buitenland, maar zelfs een land met oneindige grondstoffen moet naar buiten gaan kijken. Investering wordt steeds duurder per werknemer. Dit weet iedereen intuïtief: als ik in Nederland iemand een naaimachine geef, kunnen ze daar niet winstgevend mee produceren, in het platteland van Bangladesh wel. De hoeveelheid die ik moet investeren in die andere landen voordat het winstgevend is, is dus lager. De planmatig winstzoekende instrumenten, in Amerika de banken, gaan Amerikaans kapitaal dus exporteren naar, bijvoorbeeld, Bangladesh om de winsten naar de monopolies in Amerika te trekken. Het blok van China en de Sovjet-Unie maakte op een gegeven moment minstens een derde van de wereldbevolking immuun voor deze meest winstgevende investeringen vanuit de VS. Landen hadden met het bestaan van de Sovjet-Unie altijd een alternatief op het Amerikaanse handelsblok van de IMF, Wereldbank etc.
‘Het blok van de Sovjet-Unie en China maakte minstens een derde van de wereldbevolking immuun voor deze winstgevende investeringen vanuit de VS.’
Met bankiergehannes waar ik de details niet genoeg van weet om te pretenderen dat ik weet hoe het precies is gegaan heeft de VS uiteindelijk het Oostblok zo ver weten te krijgen om regimeverandering af te dwingen. Dit betekende het totale opbreken van de Sovjet-Unie in kleinere landen en het installeren van liberale overheden die staatsgestuurde bedrijven privatiseerden en verkochten voor prikkies aan vrienden. Niet alleen om te verdienen aan deze verkoop, maar ook om het enige alternatief voor Amerikaanse markten voor de rest van de wereld weg te nemen. Deze achtergrond is belangrijk omdat het ons laat zien dat Rusland en Oekraïne allebei geen compleet onafhankelijk banksysteem hebben zoals de VS dat heeft, maar afhankelijk zijn van buitenlandse financiële sectoren. Daarnaast leiden ze niet zo zeer aan de overproductie waar de VS aan lijdt, ze hebben nog genoeg plek om te investeren.
Een van die gebieden van het Sovietblok dat apart verder ging was Oekraïne. Oekraïne kwam vrijwel meteen na haar onafhankelijkheid in een precaire situatie. Aan de ene kant moest ze de EU tevreden stellen om mee te kunnen doen in de Europese economie en voor kapitaalimport. Aan de andere kant moest ze Rusland tevreden houden omdat haar economie van oudsher daarmee geïntegreerd was. Vooral voor basale dingen als energie en gas was ze afhankelijk van Rusland. Maar de Sovjet-Unie had in Oekraïne niet een systeem gebouwd dat, zoals het westen doet, Russisch kapitaal exporteert. Oekraïne was dus in die zin niet afhankelijk van Rusland.
Deze gespleten politiek is ook te zien aan dat ze bijvoorbeeld aan de IMF, die onderdeel is van het door Amerika gedomineerde handelsregime, hadden beloofd de prijs van gas duurder te maken, maar met Rusland een deal maakte voor goedkoper gas. Onder diezelfde deal pleitte de Oekraïnse overheid om minder gas van Rusland te kopen: waar ze dus korting op kregen. Het is natuurlijk niet toevallig dat het Amerikaanse handelsregime van de Wereldbank en de IMF eisen stellen aan leningen die de Oekraïense afhankelijkheid van Rusland actief bestrijden, terwijl ze de Oekraïnse relatie met het westen alleen maar versterken.
Oekraïne wilde een associatieverdrag en vrijhandelsverdrag sluiten met de Europese Unie, maar hoe dichterbij het tekenen van die verdragen kwam, hoe meer druk er vanuit Rusland kwam om deze deal niet te sluiten. Specifiek zou Rusland dan de kortingen die Oekraïne had op gas opzeggen. Een realistische dreiging, gezien Rusland al eerder – toen Oekraïne uitsprak te willen voldoen aan de toelatingseisen van de EU – de gaskraan had dichtgedraaid. De deal die de EU Oekraïne geeft is ronduit slecht, en kan totaal niet compenseren voor het verlies van Russische handel. Tegelijk stelde de IMF eisen rondom gasprijsen, om ze omhoog te gooien. De Russische deal was ook duidelijk niet bedoeld om winst te vergaren uit Oekraïne, maar om het koste wat kost in haar invloedssfeer te houden. De totale kosten schatte Oekraïne op 20 miljard per jaar, en de altijd gulle EU bood als reactie daarop 600 miljoen aan leningen. Uiteindelijk besloot president Yanukovich onaangekondigd toch niet te tekenen.
In langzaam toenemende hoeveelheden waren er demonstranten op het Maidanplein vanaf december tot en met februari. Hun eisen waren het aftreden van president Yanukovich, nieuwe verkiezingen en het terugdraaien van het besluit om de vrijhandelsdeal met Europa af te wijzen. De eerste demonstraties waren slechts iets meer dan duizend mensen. Eind januari ging het om kwart miljoen en ontstonden gewelddadige conflicten met de politie. De figuren die de demonstranten weg wilden hebben waren geen amicale figuren, maar dat neemt niet weg dat Amerikaanse inmenging in Oekraïne vrijwel zeker was. Amerikaanse topambtenaren hadden bijvoorbeeld de belangrijke ambtenarij van de post-Yanukovichregering al besloten, en deze nieuwe figuren waren alles behalve beter. Yanukovich was relatief democratisch verkozen, ondanks dat hij eerder had geprobeerd met kiesfraude aan de macht te komen. Terzijde: de menging van Oekraïnse nazi’s wordt vaak aangehaald als het over de hierop volgende coup gaat. Het is niet te ontkennen dat extreemrechtse groepen als Svoboda hieraan meededen en vrijwel direct macht verkregen omdat ze de meest geörganiseerde groepen waren, maar het duurde niet lang voor de gevestigde liberale politiek om deze extreemrechtse elementen voor een groot deel te elimineren uit de staatsmacht.
Tegen eind januari waren er meer dan honderd doden, maar de demonstranten waren met meer dan de politie en drongen overheidsgebouwen in. Onder de ‘bescherming’ van demonstranten, inclusief nazi-knokploegen en technisch gezien zonder quorum, stemde het Oekraïense parlement om de eisen van de demonstranten in te wiligen. Daarna kwam er een interim-overheid aan de macht, die snel nieuwe verkiezingen uitschreef.
De nieuwe regering ging meteen aan de slag om het centrum van macht te verleggen van Russisch sprekende en Rusland-geörienteerde bureaucratie, naar Oekraïens sprekende en Westers-geörienteerde bureaucratie. Een proces dat ze ‘derussificering’ noemen. Zo werden vrijwel onmiddellijk de wetten die Russisch als minderheidstaal beschermden teruggedraaid. Hierbij moet men begrijpen dat in 2009 meer dan de helft van de Oekraïeners niet Oekraiens, maar Russisch als hun taal van dagelijkse communicatie zagen. In 2023 was dit nog maar 30%. Russisch kan nu niet meer gesproken worden in de rechtbank of andere officiële staatsfuncties. In 2016 werd een minimumquotum voor de hoeveelheid Oekraïens op tv en radio aangenomen, in 2017 voor scholen. Dit geldt dus ook voor scholen in dorpen waar niemand thuis Oekraïens spreekt. Er is één uitzondering: als de les een vreemde taal is. Welke vreemde talen krijgen Oekraïeners dan les in? Ook daarvoor heeft de nieuwe overheid een wet: les in vreemde talen moeten gaan over talen die gesproken worden in de Europese Unie. Voor belangrijke posities werden maximumtermijnen vastgesteld: schooldirecteurs mochten niet langer dan 12 jaar zitten. Zo kon de nieuwe regering al deze veelal Russisch sprekende bureaucraten op termijn vervangen met instituten die talen kunnen spreken die in de Europese Unie worden gesproken. Het punt van deze voorbeelden is te laten zien dat de macht op vele manieren verlegd werd, en veelal in kleine stukjes. Als we deze allemaal afgaan, zijn w wel een dag bezig.
‘De nieuwe regering ging meteen aan de slag om het centrum van macht te verleggen van Russisch sprekende en Rusland-geörienteerde bureaucratie, naar Oekraïens sprekende en Westers-geörienteerde bureaucratie.’
Een ander ding dat ze snel deden was een Nationale Raad van Investering instellen, die in 2016 aangevuld werd door UkraineInvest, een Engelstalig bureau voor Amerikaanse investeerders. In 2017 werden restricties voor het registreren van buitenlandse investeringen tevens weggehaald.
Het nieuwe beleid had effect, hoewel dit moeilijk uit de context te halen is van wat er gebeurde in 2014, onmiddelijk na de Maidancoup, toen Rusland de Krim binnenviel. In 2013 ging 23% van alle export uit Oekraïne naar Rusland, in 2015 was dit gehalveerd. Tegen 2021 was Polen, niet Rusland, de grootste exportontvanger uit Oekraïne. Import halveerde iets langzamer, pas in 2017.
Een verschil tussen het eerdere beleid en het nieuwe is dat de nieuwe regeringen duidelijk meer interesse hebben in het creëren van een Oekraïense natie, waar de oude Oekraïense oligarchen hun contacten niet bij de Oekraïense bevolking maar steun vanuit Rusland legde. Ik kan dit niet geheel verklaren, behalve aan de hand van dat de nieuwe staat wellicht een duidelijker investeringspad nodig heeft om haar kapitaal te bundelen in één kracht. Oekraïens kapitaal was namelijk niet zo gecentraliseerd als dat Amerikaans en Russisch kapitaal dat zijn. Het pro-Russische bewind had namelijk weinig interesse in het behapbaar maken van investeren in Oekraïne voor Russische investeerders zoals de nieuwe overheid dat wel doet voor investeerders uit NAVO-landen.
In Rusland is kapitaal vergelijkbaar met Amerika gecentraliseerd. De meeste industrieën zijn in weinig handen. Het is een vrij open geheim, net als in Amerika, dat deze samenkomen en planmatig beleid voeren om hun winsten te maximaliseren. Waar deze baronnen in het westen vlijende namen krijgen als ‘filantroop’ en ‘entrepeneur’ worden ze in Rusland ordinair oligarchen genoemd. Laat dat soort naampjes je echter niet truccen, welvaartsongelijkheid in Rusland is een stuk lager dan in de VS. Is Rusland dan net zo imperialistisch als Amerika? Voert zij, net als Amerika, kapitaalexport uit om winsten in het binnenland te ondersteunen. Rusland is geen slachtoffer van gigantische hoeveelheden overproductie en investeert daarom ook niet massaal in het buitenland. Geldstromen uit Rusland gingen tot en met 2014 meestal via Amerikaanse banken. Tot dan had ze vrijwel geen onafhankelijke kapitaalexport. Vandaag de dag is Rusland de trotse eigenaar van 1% van alle buitenlandse investeringen, tegenover 26% van Amerika. Daar komt bij dat veel van Ruslands buitenlandse investeringen eigenlijk meer lijken op kapitaalvlucht dan op een planmatige investering in het buitenland om winsten naar Rusland te trekken. Als we deze 1% al tellen als imperialistisch, verklaart het alsnog weinig de invallen in Georgië en Oekraïne, waar het nog veel minder investeerde. In mijn lezing in oktober beargumenteerde ik dat Rusland een imperialistische macht was die deels binnenviel in andere landen om haar investeringen in die gebieden te beschermen. Nu ik deze lezing zo uitgeschreven heb, aan de hand van informatie die ik toen al had maar nog niet op een rijtje had gezet, zou ik zeggen dat Rusland geen imperialistische macht is, maar sinds 2014 wel beleid voert met imperialistische aspiraties. Beleid dat, als het slaagt, het mogelijk maakt voor Rusland om kapitaal te exporteren. Dit kan het echter enkel doen als het geografisch daartoe gelegen is, als het feitelijk bij haar exportpartners kan komen. Daarom moeten we nu terug naar Euromaidan.
Een stuk beleid dat de Russische staat echter zag aankomen was het opzeggen van de lease van Rusland op de haven in Sevastopol. Militair gezien is de Sevastopolhaven de enige manier om het Zuidwesten van Rusland via de zee te verdedigen, en de enige manier voor Rusland om het hele jaar door toegang te verzekeren tot de zee voor haar schepen. Toegang tot Sevastopol geeft toegang tot de mediterraanse zee, het Suezkanaal en Afrika. En Rusland heeft toegang tot Afrika nodig wil het meedoen in de wereldmarkt. De grootste exporten vanuit Rusland zijn namelijk, als we rouwe materialen niet meetellen, wapens en kernenergie.
Dit is relevant op het wereldtoneel, want voor grote delen van Afrika biedt Rusland de mogelijkheid om anders te investeren dan enkel via de VS. Leningen uit China accepteren is moeilijk als je van Amerika ook afhankelijk bent voor wapens en stroom. Zelfs als China beter voorwaarden voor leningen biedt (en dat doen ze) is het geopolitiek lastig omdat het direct tegen de wereldhegemon ingaat. Het afsluiten van de krim ontneemt Rusland dus vrij direct toegang tot de wereldmarkt voor ongeveer 4 maanden per jaar, omdat dan de zee rondom Sint-Petersburg dichtvriest.
Maar niet alleen Rusland zelf is een dreiging voor de handelsdominantie van de VS. Rusland is zelfs een ontzettend kleine dreiging en zou op zichzelf niks betekenen voor de VS. Zoals ik al eerder zei, zijn Russische kapitaalexporten een druppel in een emmer water, maar in de context van een al volle emmer is de VS bang dat het misschien de druppel is die de emmer doet overlopen. De rest van dat water is export uit China. Als de Amerikaanse overheid spreekt over Russische dreiging hebben ze het in formele documenten vrijwel altijd ook over Chinese dreiging en wanneer ze spreken over dreigingen voor Amerikaanse controle over de public commons en wereldmarkten spreekt ze altijd over China en de noodzaak haar te omsingelen. Het destabiliseren van Rusland is onderdeel van deze omsingeling van China.
Dit is al jaren NAVO-beleid. Het punt is vrij duidelijk om China te omcirkelen door Rusland als oorsprong van wapens en kernenergie af te sluiten. Dit doen ze in Oekraïne door Rusland af te sluiten van de wereldmarkt en grondstoffen. Ze doen dit in de Caucasus en in Syrië insgelijks. Zonder Russische wapens en kernenergie hoopt de VS dat China minder gewillige ontvangers voor haar leningen vindt over de wereld. En ik heb hier geen illusies over de aard van Chinese leningen, die evengoed bedoeld zijn om kapitaal te exporteren en die even noodzakelijk zullen leiden tot imperialisme. Dit is vrij openlijk de internationale strategie van de VS in rapporten. Wat citaten:
It is a critical national interest of the United States that no hostile hegemon arise in any of the globe’s major regions, nor a hostile global peer rival or a hostile coalition comparable to a peer rival’
‘Our forces will be strong enough to dissuade potential adversaries from pursuing a military build-up in hopes of surpassing, or equalling, the power of the United States’
Dit beleid is ook te zien in de manier waarop de VS de Japanse economie sloopte. Japan was een met Amerika geallieerd land, maar de economie van Japan groeide zo hard dat er serieuze angst ontstond in de VS dat de economie van Japan groter zou worden dan die van de VS. Doormiddel van het waardeloos maken van de dollarreserves die Japan had en het door het dak appreciëren van de Yen maakte de VS Japans internationale handelspositie kapot. Japan tekende het akkoord dat hiervoor zorgde vrijwillig, omdat ze wisten dat Amerika anders met protectionistische maatregelen zou komen die Japan zonder afzetmarkt zou laten. Een zet waar intern al voorbereidingen werden gemaakt met onder andere anti-Japanese-propaganda vanuit Reagan. Sinds 1995 is de Japanse economie niet meer reëel gegroeid. Dat is dus al 30 jaar waarin je Japanse economie niet meer groeit. Dit is ook waarom Amerikaanse beleidsmakers in de begin jaren 00 spreken over de verwachting dat Rusland zal coöpereren in het beleid van de VS om haar te omsingelen, en haar controle over de caucasus en Oost-Europa, en daarmee toegang tot internationale markten weg te nemen. Omdat het met Japan prima gaat, en dat het voorbeeld was van wat er gebeurde als je meewerkt. Daarnaast was Rusland indertijd nog een redelijk functionerende liberale democratie waarvan de staat de belangen van particulier kapitaal vertegenwoordigde. Poetins politieke functie als dictator is juist het overstijgen van dit soort korte-termijnbelangen van particuliere investeerders en Amerikaans imperialisme direct kunnen confronteren zonder om te rollen. In Rusland zien we nu het voorbeeld van wat er gebeurd als een staat niet meewerkt. Het verschil tussen de situaties van Japan en Rusland is echter ook vrij duidelijk. De VS zat indertijd in een relatief stijgende lijn betreft controle over de wereldmarkt en Japan zag geen rol voor haarzelf om tegen de golf in te gaan en geen rijzende macht waar ze op mee kon liften, zoals Rusland ziet in China. De VS zit sinds de opkomst van China echter in een relatief neerwaartse lijn van controle. Dit komt omdat ze éénerzijds industrieel kapitaal voor bijvoorbeeld wapengeschut nodig heeft om haar macht te behouden, maar anderzijds voor winstmaximalisatie gedwongen is dit industrieel kapitaal te offshoren. Nu de oorlog in Oekraïne begonnen is zien we dat Amerika ook actief bezig is met Oost-Europese staten te subsidiëren om industrieel kapitaal te behouden of zelfs hun offshoring ongedaan te maken. Dit is echter een inefficiënte investering en ze verliest daardoor relatief weer macht.
De fundamentele gok van 2014 om de Krim binnen te vallen gaat ook om dit vraagstuk. Als Rusland de Maidancoup accepteert, en niet reageert, dan blijven ze afhankelijk van Amerikaans kapitaal om te im- en exporteren. Ze worden dus nog verder onderworpen aan Amerikaans kapitaal. Als ze de Krim wel binnenvallen worden ze afgesloten van het door Amerika gedomineerde wereldhandelsysteem, maar hebben ze wel een warmwaterhaven. Dit dwingt Rusland tot het opbouwen van haar eigen financiële instituties, en dus tot imperialisme. In 1870 vocht Pruisen een oorlog tegen imperialistisch Frankrijk, en zodra het won onderworp Pruisen Frans, Belgisch en Nederlands kapitaal. Als we al weten dat het effect van een beleidskwestie imperialisme gaat zijn, kunnen we dat beleid niet steunen, ook al komt het van een land dat nog niet imperialistisch is.
De keuze werd dus gemaakt om de krim wél binnen te vallen. Eind februari al. Oekraïne had op dat moment totaal geen sterk staand leger en kon weinig doen in terms of reactie. De Sevastopolhaven en het parlement werden ingenomen en onder de druk van de inval stemde de pro-Russische partijen een pro-Russische burgemeester en gouverneur aan die eerst onafhankelijkheid uitriepen en toen coöpereerden met de Russische annexatie. Rusland stelt dat het onafhankelijke opstandelingen in de regio ondersteunde, maar dat is echt kwatsch. Het is wel zo dat er in de Krim best veel steun was voor de annexatie en waarschijnlijk ook meerderheidssteun. Dat blijkt uit peilingen in de Krim van voor de Russische interventie.
Er was echter nog een gigantisch probleem voor Rusland na de inval in de Krim. De Krim is niet verbonden aan Rusland. In 2014 was er niet eens een brug tussen de Krim en de rest van Rusland. Die brug kwam er uiteindelijk in 2018, één voor spoor en één voor een weg, maar door de lange afstand van de straat van Kertsj, 16 kilometer, was de brug niet breed genoeg om de hoeveelheid in- en uitstroom van goederen naar de Krim te ondersteunen. Het was zelfs lastig om voldoende voedsel naar de Krim te krijgen. Gezien de Sevastopolhaven bedoeld was om internationale handel mogelijk te maken was het absoluut noodzakelijk voor Rusland om kapitaal van en naar het vasteland te krijgen vanaf de Krim. Niet alleen dat, de economie van de Krim zakte als reactie op de annexatie totaal in, en zou niet houdbaar blijken als er niks gebeurde.
Daarom begon Rusland onmiddelijk na Maidan met het gewapend steunen van rebellengroepen is de Donbas, waar in april van 2014 delen van de Donetskregio over werden genomen door pro-Russische rebellengroepen. Uiteindelijk waren er zelfs Russische troepen aanwezig in de Donbas voordat Rusland volledig was binnengevallen.
Rusland stelde als reactie hierop voor dat Oekraïne zou kunnen federaliseren en dat Rusland met onafhankelijke oblasten deals zou kunnen sluiten. Het federaliseren van Oekraïne zou het voor Oekraïne ook moeilijk maken om te hard naar de ene of andere kant te leunen in het conflict tussen Rusland en de EU omdat westerse oblasten niet zouden accepteren dat het te ver naar Rusland leunt en oosterse oblasten datzelfde niet zouden accepteren in te ver naar de EU leunen. Tot dat doeleinde steunde Rusland dan ook de separatisten en pro-Russische demonstranten tot aan wapens aan toe.
De NAVO echter, sprak Oekraïne de moed in om zich te verzetten tegen deze dreigingen vanuit Rusland. Ze begonnen met het Oekraïense leger te helpen met trainen en bewapenen. Westerse intelligence werd gedeeld met Oekraïne.
Eind 2021 bracht Poetin een ultimatum aan de NAVO. Zij moesten toezeggen Oekraïne nooit toe te laten aan de NAVO en dat Amerikaanse troepen en wapens zouden vertrekken uit delen van Oost-Europa. De VS ging hier niet mee akkoord.
En dat brengt ons naar waar we nu zijn. We zien nu ook dat het idee dat Poetin een irrationele gek is onzin is. Poetin had de keuze om zich af te laten zetten door de NAVO, of toegang tot internationale markten af te dwingen met wapens. Het kapitalisme creëert een situatie waar het rationeel is voor kapitalistische leiders om miljoenen arbeiders uit hun huizen te dwingen en als kanonnenvoer en mensenoffer te dienen. En maak je geen illusies over hoe bruut de oorlog in Oekraïne is. Er zijn ondertussen bijna een miljoen mensen serieus gewond en in ieder geval 200.000 mensen dood.
We zien ook dat wat Rusland in de praktijk overneemt een combinatie is van de volgende factoren: grondstoffen, integratiemogelijkheid en een landbrug naar Sevastopol. Kwa grondstoffen zijn de regio’s die overgenomen zijn, vooral de donbas, rijk aan grondstoffen die Rusland al veel exporteert. Hierdoor nemen ze competitie van het westen in de handel van deze grondstoffen weg en dwingen ze westerse landen via Rusland te gaan om aan deze grondstoffen te komen. Ik heb het dan over lithium, ijzer en kool. De donbas is ondertussen volledig geïntegreerd in Rusland en dit is mogelijk doordat ze daar pro-Russische en Russisch sprekende ambtenarij hadden die ze aan de macht konden brengen. Een deel van de bevolking steunt Rusland, maar hoeveel is onduidelijk gezien de volksraadplegingen die gehouden zijn daar over het algemeen niet als legitiem worden gezien en gehouden zijn nadat pro-Oekraïense mensen al weg waren. Een deel van waarom deze stukken zo bij Oekraïne zaten is omdat het in het Sovjet-systeem handig was om grote Russische minderheden in de verschillende Sovjetrepublieken te hebben, terwijl het onder het kapitalisme belangrijker is om je kapitaal er efficiënt te kunnen laten vloeien en directe controle uit te kunnen oefenen. Als laatste de landbrug naar Sevastopol. Deze is noodzakelijk voor Rusland. Dit is te zien aan dat Rusland Cherson inneemt en probeert te integreren. Er zijn daar niet ontzettend veel grondstoffen en de steun voor integratie in Rusland is onwerkbaar laag. Hoewel de regio voor de oorlog pro-Russisch was, was er totaal geen steun voor daadwerkelijke integratie in Rusland of een afsplitsing van Oekraïne. Peilingen van voor de oorlog plaatsen steun voor integratie in Rusland op 1% van de populatie. Overigens geldt het dat nergens steun voor integratie in Rusland op meer dan de helft peilde voor de invasie door Rusland en het kunnen integreren van de territoria moet niet genomen worden als een claim dat het hier gaat om een soort oorlog om de Russische natie te herenigen. De mensen in de regio’s die nu bezet worden door Rusland willen in het gross bij Oekraïne horen. Het is erg cru, maar het territorium dat Rusland nu vasthoudt is het territorium dat ik precies had verwacht dat ze zouden willen innemen en toen ze gedwongen waren stukken in te leveren deden ze dat ook precies in het noorden, waar het niet toevoegt aan een landbrug met Sevastopol en niet zo goed geintegreerd kan worden als de donbas.
Oekraïne heeft nu een schuld bij het westen die tienvoudig haar BBP is. De infrastructuur in het Oosten van het land is volledig weg en waarschijnlijk raakt ze delen van deze gebieden kwijt aan Rusland. Grote delen van haar bevolking zijn dood, gewond, gevlucht, bezet en getraumatiseerd. Er is geen goede uitkomst meer voor dit volk als ze geen hulp krijgt van buitenaf, zelfs als er een socialistische omwenteling zou plaats vinden aan de hand van toegenomen oproepen voor dienstplicht zouden zij alsnog steun van buitenaf vergen om niet vernietigd te worden door Amerika. En noch de kapitalistische machten in het westen, noch die in Rusland hebben enige interesse in het helpen van deze bevolking. Het witte huis vraagt nu van Oekraïne of ze niet de leeftijd van de dienstplicht omlaag kunnen brengen naar 18. Oekraïne heeft echter geen middelen om deze mensen volledig bewapend naar het front te krijgen. Dat is althans wat de Oekraïense overheid zegt. Ze zouden daar enkel dienen als kanonnenvoer om de Russen net wat langzamer te laten oprukken. Hieraan zien we wederom dat het westen totaal geen interesse heeft om Oekraïne te helpen, maar enkel de Russen kosten wat het kost schade wil toebrengen. Als iemand het beste voor heeft met een volk zou men nooit voorstellen om alle jongeren van dat volk in een massagraf te dumpen voor een iets betere deal. Aan de andere kant kunnen we een volk niet onder druk zetten om delen van haar bevolking maar af te staan aan een vijandige staat voor uitpersing zodat wij vrede in Europa kunnen genieten. Het Oekraïense volk heeft recht op zelfbeschikking. Ze heeft het recht financieel onafhankelijk te zijn van het westen, en territoriaal integer aan het oosten.
Vergeef alle schulden van Oekraïne! Vrede met zelfbeschikking voor het Oekraïense volk! Voor een onafhankelijk Oekraïne!
Zoals ik heb laten zien, is deze oorlog vanuit de Marxistische visie iets systematisch, het is zelfs historisch onvermeidelijk. Marxisten voorspellen dus ook niet dat als Oekraïne wint van Rusland de NAVO genoegen zal nemen met ‘vrede in Europa’. Amerikaanse investeerders zullen hun kans schoon zien om een op de knieën gebracht Rusland open te splijten voor Amerikaanse investeringen. Organen vanuit staten zijn altijd onder controle van particuliere belangen uit de heersende klasse, en de NAVO is een orgaan van de Amerikaanse staat. En de belangen van de Amerikaanse kapitalisten is het uitbreiden van hun economische hegemonie zo oosterlijk mogelijk. Rusland zal tot semi-kolonie gedegradeerd worden en Russische werkers zullen te werk gezet worden voor Amerikaans kapitaal. Hun jongeren zullen, zoals de Oekraïense en Turkse arbeidersklasse nu, ingezet worden om oorlogen te vechten in het belang van het uitbreiden van NAVO-belang. Om de investeringen van Amerikaanse bedrijven in Afrika, Midden-Azië en het Midden-Oosten veilig te stellen.
Geen mens, geen cent voor de NAVO! Geen oorlog tussen staten, geen vrede tussen klassen! Nederland uit de NAVO!
Dit is de tweedeling in de Marxistische theorie die ik probeer te laten zien, een tweedeling waar het marxisme historisch altijd in het bijzonder rekening mee houdt. De tegenstrijdigheid tussen het wetmatige abstracte en het grillige concrete. We zien bijvoorbeeld dat de situatie in Oekraïene concreet niet de situatie van de Eerste Wereldoorlog is aan de ene kant. Duitsland en Groot Brittannië waren beide volledig gevormde imperialistische machten, op een manier dat Rusland dat nog niet is. Aan de andere kant is de situatie in wetmatigheid wél de Eerste Wereldoorlog. Landen zijn gedwongen hun gecentraliseerde kapitaal planmatig te exporteren en komen zo in een situatie waar de enige manier om de balans van de wereldmarkt naar hun kant te trekken is door met wapenen elkaar te lijf te gaan. Aan de ene kant ging de Eerste Wereldoorlog concreet niet over toegang tot warmwaterhavens die overlap hebben met gebieden die makkelijk te incorporeren zijn in je hartland omdat een gedeelde geschiedenis ervoor heeft gezorgd dat mensen er je taal en cultuur delen. Aan de andere kant ging de Eerste Wereldoorlog in het abstract wel over toegang tot de wereldmarkt en het herverdelen van de wereld in nationale blokken die beschikbaar zijn voor kapitaalinvestering. Deze wetmatige werking van het kapitalisme kan ons leiden tot een begrip van wat er concreet gebeurd, maar we moeten nooit doorschieten om te zeggen dat het letterlijk om dezelfde situatie gaat.
