Het in het ei verpletteren?

‘Geen platform voor fascisten’ en rituele confrontatie met extreem-rechts zijn tot de dood geprobeerd. Het zijn duidelijk geen werkende tactieken. We hebben een serieus alternatief nodig, bepleit Mike Macnair.

Op 25 juni 1973, terwijl hij in het geplunderde kantoor van de Franse Communistische Liga (CL)stond, die zojuist door de politie bestormd waren als reactie op een aanval van de CL op een bijeenkomst van de fascistische Ordre Nouveau, zei CL-leider Alain Krivine:

‘… je kan niet aan je plichten ontkomen. Zolang het nog niet te laat is, kan fascisme in het ei verpletterd worden. We zijn jong, maar we hebben een beter geheugen dan oudere mensen. We willen geen herhaling zien van wat een paar decennia geleden is gebeurd. Wanneer fascisme haar hoofd laat zien, is er altijd dezelfde reactie: ‘Ze zijn geen bedreiging, er zal altijd tijd zijn om actie te ondernemen, etc.’ En dan is het op een dag te laat.

Geen vrijheid van meningsuiting voor racisten en antisemieten! En omdat alle traditionele arbeiders- en democratische organisaties hebben gefaald in het nemen van verantwoordelijkheid, hebben de revolutionairen dat moeten doen. We ondernamen de actie van 21 juni als test, een waarschuwing aan de natie. Wij hebben de weg laten zien.’¹

Ongeveer vijftig jaar later splitste de Nouveau Parti Anticapitaliste, de politieke afstammeling van de CL, in twee ineffectieve fragmenten.² In juni 2024 won de afstammelingen van het Franse fascisme, de Rassemblement National (RN), samen met haar bondgenoten 33.34% van de stemmen in de eerste ronde van de verkiezingen naar de Nationale Vergadering. Alleen in de tweede ronde, door terugtrek-overeenkomsten tussen de Nouveau Front Populaire en de Ensemble coalitie van de bankier-Bonaparte Emmanuel Macron,³ werd een parlementaire meerderheid van RN verhinderd. 

De RN zou waarschijnlijk gecategoriseerd moeten worden met de Italiaanse Fratelli d’Italia en de Oostenrijkse Freiheitliche Partei Österreichs: als post-fascistisch in plaats van echt fascistisch. Het organiseert namelijk niet direct een militie en stelt niet de onmiddellijke onderdrukking van linkse politieke organisaties en vakbonden voor. Maar al deze partijen kunnen makkelijk vervormen tot volledige fascistische projecten en hun groei illustreert helder het falen van het project om fascisme in het ei te verpletteren.

Tien stoten

Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan gaat de taal verder terug. Op 21 December 1953 publiceerde The Militant, krant van de Socialist Workers Party (SWP)van de VS (geen relatie met de Britse Socialist Workers Party), een waarschuwing over de speech op 4 december 1953 in Detroit van 1930se Amerikaanse ‘Katholiek Sociaal’ antisemitische demagoog Vader (Charles) Coughlin: ‘De fascisten, zodra ze bal aan het rollen krijgen, zullen snel alle verstrikkingen en technieken aanwenden die een Amerikaanse fascistische beweging nodig heeft. Wachten tot fascisme in hoge versnelling is, is een gevaar. De taak is om fascisme in het ei te verpletteren.’⁴

In januari 1954 schreef Murry Weiss in het SWP journaal Fourth International over heksenjagende Republikeinse Senator Joe McCarthy (die door de SWP als proto-fascistisch werdt gekarakteriseerd): ‘Onze conceptie van strijden tegen fascisme is om ze in het ei te verpletteren. Geef ze nooit de kans om krachtige vijanden te worden. Voor elke stoot die de fascisten leveren tegen alle secties van de arbeidersklasse of minderheden, stellen wij voor om 10 stoten terug te leveren.’⁵

‘Fascisme in het ei verpletteren’ wordt vaak toegeschreven aan Leon Trotsky, maar zonder citaat. Het lijkt waarschijnlijker dat de bron Daniel Guérins Fascisme et grand capital is (welk de SWP vertaald publiceerde in 1939). Adolf Hitler en Joseph Goebbels citerend:

‘Als de arbeiderspartijen in het begin, toen Hitlers bendes nog zwak waren, hen stoot voor stoot hadden beantwoord, is er geen twijfel dat hun ontwikkeling zou zijn gehinderd. Op dit punt hebben we getuigenis van de leiders van het Nationaal Socialisme zelf. Hitler gaf achteraf toe: “Maar éen ding had onze beweging kunnen breken – als de vijand haar principe had begrepen en vanaf de eerste dag de kern van onze nieuwe beweging, met de meest extreme barbaarsheid, had verpletterd.” En Goebbels: “Als de vijand had geweten hoe zwak we waren, zou het ons waarschijnlijk tot jam hebben gereduceerd … het zou ons met bloed hebben verpletterd aan het eerste begin van ons werk.”

Maar Nationaalsocialisme was niet in het ei verpletterd; het werd een macht. En om zich tegen die macht te verzetten, konden de Duitse socialisten maar één tactiek bedenken: om in de burgerlijke staat te vertrouwen en haar om bescherming te vragen. Hun leitmotiv was: ‘Staat, intervenieer!’⁶

Hitler en Goebbels kraamden hier echter onzin uit. De reden dat ze niet verpletterd waren met gewapend geweld was niet de zachtheid van  ‘de tegenstander’ (de communisten), maar omdat de justitie en politie van de Weimarrepubliek ervoor koos de Nazis te beschermen en hen milde straffen op te leggen, terwijl de communisten gedood en ontwapend werden. En als de Nazis wel gedood waren, zodat zij niet de gewapende anti-arbeider-hulptroepen van de Duitse staat waren, zou het iemand anders zijn geweest met een soortgelijke, dan wel niet identieke, ideologie.

Tegen 1975 was de SWP van de VS zich bewust van het gevaar van de formule ‘verpletter fascisme in het ei’. Zodoende Farrell Dobbs:

‘Het strijdtoneel in de voorafgaande fase is er een waar de heersende klasse probeert de vroege fascistische krachten te mobiliseren. De bewuste revolutionaire voorhoede heeft de taak de krachten te mobiliseren die de fascisten zullen belemmeren hun dictatuur op te leggen in de crisis. Die crisis vindt plaats wanneer we in een hogere, intensievere fase van strijd zijn, wanneer de kapitalistische crisis dieper is geworden dan die vandaag is.

Als je begint met een haastige poging een voorhoede bijeen te rapen en fascisme in het ei te verpletteren, speel je de fascisten in de hand. Je verliest grond in de mobilisatie van de echte klasse die weg kan doen met het fascisme, en de fascisten winnen grond als resultaat. Dat is het probleem waar de ultra-linksen invielen in San Francisco.⁷

‘Verpletter fascisme in het ei’ bleef de politiek van andere Trotskisten en semi-Trotskisten uit de VS: voornamelijk de Spartakisten en de in Seattle gevestigde Freedom Socialist Party.

In de jaren 1960-70 hield de Amerikaanse SWP zich bezig met het vertalen van Trotski’s geschriften van de late jaren 1920 tot aan zijn dood. Gezien het felle debat over de kwestie zou je verwachten dat, als er daadwerkelijk een citaat van Trotski was om het idee te ondersteunen, dat in de jaren ’70 zou zijn opgegraven. Dit lijkt niet te zijn gebeurd. Ik verwerp niet de mogelijkheid dat het bestaat, maar ik ga er niet naar zoeken, omdat, als Trotski het wel geloofde, het fout zou zijn geweest.

Net zoals de CL en haar afstammelingen in Frankrijk faalden om fascisme (extreemrechts) in het ei te verpletteren, zo ook zijn de Trotskisten die zich vastklampen aan deze politiek nu marginaler dan in de jaren ’70, terwijl de fascismeachtige demagogie nu een grote rol speelt in de Republikeinse partij. Dobbs had gelijk.

In het Verenigd Koninkrijk begon ‘geen platform voor fascisten’ al als ‘officiële communistische’ activiteit voordat extreemlinks enig politiek aanzien had.⁸ Het omvat inherent volksfrontisme, omdat het het recht op racistische (etc.) meningsuiting ontkent voor een specifieke groep die politiek-rhetoricaal aan de WOII vijand wordt verbonden – terwijl de veel effectievere racistische aansporingen van de Conservatieve Partij en haar pers, en van de Home Office (en het equivalent in andere landen) wordt genegeerd. Dat wil zeggen, het beweert inherent een ‘brede democratische alliantie’ tegen ‘fascisme’. Het werd de fetisj van Trotskistisch links vanaf de jaren ’70 (waarschijnlijk de CL imiterend).

In het Verenigd Koninkrijk heeft de episodische groei van extreemrechtse partijen – het Nationaal Front, de Britse Nationale Partij, enzovoort – nog niet geleid tot een nieuwe extreemrechtse massapartij. De reden is dat de Conservatieve Partij al een extreemrechtse massapartij is met voorgeschiedenissen die teruggaan tot de Jodenhaat in de jaren 1730, 1750 en 1900, het ophitsen van ‘kerk- en konings’-menigten tegen politieke tegenstanders in 1711-1712, 1714-1715 en de jaren 1790, de Ulster Volunteer Force en de Curragh Muiterij in 1912-1914, enzovoort. Extreemrechtse partijen groeien onder Labour-overheden, maar hun kleren worden altijd gestolen wanneer de Tories weer in een positie zijn om effectief te strijden voor leiderschap van de overheid.

Alternatief

‘Geen platform voor fascisten’ en rituele confrontatie met extreemrechts zijn duidelijk geen werkende tactieken. Dus wat is het alternatief?

Fascisme als beweging bedreigt de werkende klasse met twee verschillende dingen. Een daarvan is geweld – georganiseerd geweld door fascistische bendes, klein of groot. Op het moment hebben we geen georganiseerde fascistische bendes die de arbeidersbeweging bedreigen: alleen maar aansporing die leidt tot ongeorganiseerd geweld tegen migranten. Het andere waar extreemrechts ons mee bedreigt is de verspreiding van extreem nationalistische, chauvinistische en racistische ideologie.

Wat doen we tegen die geweldsdreiging? Het verenigd front is het juiste antwoord, maar hiermee bedoel ik niet het verenigd front op de basis van ‘geen platform voor fascisten’. Het is het verenigd front voor georganiseerde zelfverdediging.

Voor een tijd bestond er in de VS een kleine extreemrechtse organisatie van linkse origine genaamd National Caucus of Labour Committees (NCLC), die op pad ging om de vergaderingen van al de verschillende linkse groepen op te breken. Als reactie hierop vormden de Communistische Partij van de VS, de Amerikaanse Socialistische Arbeiderspartij, de Spartakisten, etc. een verenigd front voor gedwongen zelfverdediging tegen de NCLC – en versloegen het.

In Oxford in de jaren ’70 kondigde, toen de National Front aankondigde dat het een linkse bijeenkomst over Ierland op zou breken, de Ruskin College studentenvakbond meteen aan dat het deze bijeenkomst zou faciliteren en beveiliging ervoor zou voorzien. De National Front liet hun gezichten niet zien.

Het punt is dat het verenigd front  van de arbeidersbeweging voor georganiseerde zelfverdediging tegen fascistisch geweld kan werken, ongeacht de politieke verschillen tussen ons. Toen we de bijeenkomst over Ierland hadden was er een scherp meningsverschil tussen ons – nog steeds is er een scherp meningsverschil binnen links -, maar het gaat er niet om dat we onze mond moeten houden over onze meningsverschillen; het gaat om de concrete overeenkomst om de mogelijkheid van de arbeidersklasse om zich te organiseren te verdedigen door middel van gedwongen zelfverdediging.

Het antwoord op het ideologische aspect is anders: het antwoord is een strijd over ideeën. Dit betekent een politieke strijd tegen nationalisme, tegen klassencollaboratie, tegen corporatisme. Het betekent een politiek gevecht om te verduidelijken dat er niks erger is aan financieel kapitaal dan aan industrieel kapitaal en dat er geen natuurlijke of onnatuurlijke alliantie is tussen de arbeidersklasse en industrieel kapitaal tegen financieel kapitaal.

Omdat dit een politieke strijd is, is het direct tegengesteld tegen Georgi Dimitrovs conceptie van het verenigd front of volksfront (vanaf het zevende Cominterncongres van 1935), die vervolgens is overgenomen door de meeste Trotskisten, die oproept tot zelfcensuur over meningsverschillen om eenheid te winnen, en vervolgens de massa’s tot haar wint door de ‘beste strijders’ te zijn voor de gemeenschappelijke doelen. Je kunt niet je mond houden over je meningsverschillen om eenheid te scheppen voor een strijd tegen de ideologische aspecten van het fascisme, wanneer in de realiteit de posities van de fascisten worden gedeeld door het Labour leiderschap en door de Tory partij. 

Wat we nodig hebben om deze strijd door te zetten is een partij – niet een groep met de grootte van de CPGB of zelfs de grootte van de SWP of the Morning Stars CPB, maar een Communistische partij met de schaal, en democratische methodes van functioneren, om uit principe heel bestaand links te kunnen omvatten op de basis van het marxisme. Het is ons onvermogen als Marxisten om te verenigen dat ons allen in diskrediet brengt – tot op het punt waar het extreemrechts is die vandaag de dag als enige een massaälternatief tegen de kapitalistische corruptie schijnt te zijn.

Dit is een vertaling van een artikel dat eerder gepubliceerd is door Weekly Worker, geschreven door Mike Macnair. Weekly Worker is de krant van de Communistische Partij van Groot-Britannië. Vertaling door Elise van der Doelen.

Notities

1. www.marxists.org/history/etol/writers/krivine/1973/06/interview.html. Op 28 juni werd de Ligue Communiste verboden door de Franse staat voor de actie, en Krivine en een andere kameraad werden opgesloten.
   
2. www.workersliberty.org/story/2022-12-12/harmful-split-french-far-left – dit bevat nuttige informatie ondanks de smerige sociaal-imperialistische politiek van de Alliance for Workers’ Liberty.
   
3. Macrons presidentschap zou oorspronkelijk bedoeld zijn als middel om de RN te verslaan door het politieke centrum te hergroeperen rond een neoliberaal project. Vandaar dat zijn oorspronkelijke (2016) partijnaam En Marche! in 2022, toen deze in de vergetelheid raakte, in Renaissance werd veranderd.
   
4. www.marxists.org/history/etol/newspape/themilitant/1953/v17n51-dec-21-1953-mil.pdf.
   
5. www.marxists.org/history/etol/writers/weiss/1954/01/mccarthy.htm. (Opgemerkt moet worden dat, in tegenstelling tot de analyse van Weiss, McCarthy in de zomer en herfst van 1954 in feite door de Senaat ten val werd gebracht.)
   
6. D Guérin, Fascism and big business F and M Merr (vertalers) New York 1973, pp152-153 (bijgewerkte editie van de US SWP’s Pioneer Press editie van 1939, vertaald van Fascisme et grand capital Parijs 1936).
   
7. www.marxists.org/history/etol/document/swp-us/education/counter/dobbs02.htm.
   
8. E Smith No platform: a history of anti-fascism, universities and their limits of free speech Abingdon 2020, hoofdstuk 2.