Kneecap is een film uit 2024 over de gelijknamige rapgroep uit Belfast. De film vertelt een fictief verhaal over het ontstaan van de rapgroep. In een spottend verhaal vol drugs, liefde en verzet tegen de Engelse bezetter wordt er een beeld van de rappers geschetst. Centraal daarin staat de Ierse taal, die de rappers een nieuw leven proberen in te blazen. Het maken van hun rapmuziek wordt echter niet alleen afgebeeld als een manier om het Iets te laten herleven, maar ook als een revolutionaire daad van verzet tegen de Engelse overheersing. Daarmee geeft de film een visie van wat sociaal-culturele fenomenen kunnen betekenen voor een revolutionaire beweging. In hoeverre is Kneecap revolutionair, en wat kunnen wij hiervan leren?
Liam en Naoise zijn al van kinds af aan vrienden. De vader van Naoise, een befaamd IRA-strijder, heeft ze op het hart gedrukt dat ‘elk woord Iers dat je spreekt, is als een kogel afgevuurd voor Ierse vrijheid’. Nu is Liam gearresteerd en weigert hij Engels te praten tegen de politie. Daarom schakelen zij een muziekleraar van een lokale Ierstalige school in om te kunnen tolken. De leraar, genaamd JJ, neemt het echter voor Liam op en krijgt Liams notitieboekje waarin hij zijn songteksten schrijft in handen. JJ is zo onder de indruk van wat Liam schrijft dat hij contact met hem opneemt om de teksten te verwerken tot nummers. Naoise sluit zich bij hen aan, en zo begint de rapgroep Kneecap.
De groep deinst niet terug voor grof taalgebruik en rapt onder andere veel over drugs en politiek. Daardoor worden ze scheef aangekeken door activisten die strijden voor wettelijke erkenning van de Ierse taal. Een van die activisten is de vriendin van JJ, die daarom zijn betrokkenheid bij Kneecap geheim houdt. Hier worden twee visies op het overleven van de Ierse taal tegenover elkaar gezet. Aan de ene kant hebben we activisten die strijden voor officiële erkenning. Zij zijn bang dat de muziek van Kneecap hun strijd in de weg zit omdat het Iers erdoor niet meer als respectabel zou worden gezien of geassocieerd zou worden met criminaliteit. De activisten lopen echter tegen het probleem aan dat de Ierse taal steeds minder gesproken wordt. De jeugd heeft ook weinig interesse in het leren van de Ierse taal, zoals JJ ziet wanneer hij les geeft. Dit is waar Kneecaps tegendraadse kijk op de taal erin komt. Zij zien het maken van hun muziek juist als een manier om het Iers nieuw leven in te blazen. Een levende taal wordt immers gebruikt in het dagelijks leven en als een medium voor culturele uitingen. Daarmee is een levende taal natuurlijk ook niet altijd netjes of politiek correct. De muziek van Kneecap dient dus om het Iers weer een taal van cultureel belang te maken. Dit lijkt ook te werken: Kneecap gaat snel viral en maakt veel Ierse jongeren enthousiast. Dat laatste geldt niet alleen in de fictieve film, maar ook in het echt.
Maar de rapgroep ziet hun muziek niet enkel als een manier om de Ierse taal tot leven te wekken, ze zien hun muziek expliciet als een revolutionaire daad van verzet. Taal is immers een belangrijk onderdeel van culturele uiting, en de Ierse taal en cultuur is lang onderdrukt door de Britse overheersers. Het spreken van, maar vooral ook het maken van muziek in, de Ierse taal is voor Kneecap een manier om de Britse overheersing, en hun eigen onderdrukking, tegen te gaan. Door middel van hun muziek creëren ze een nieuwe Ierse cultuur die zich verzet tegen de Britten. Hiermee wordt ook terugverwezen naar de traditie van verzet in de geschiedenis van het muziekgenre hiphop. Dit gaat dus verder dan enkel taal.
Cultuur en politiek
Het klopt natuurlijk dat wettelijke erkenning voor het Iers als taal maar weinig doet om de taal ook echt in leven te houden. Als mensen geen reden hebben om een taal ook echt te gebruiken zal die uiteindelijk sterven. Projecten zoals het project van Kneecap zijn dus noodzakelijk voor het in levend houden of zelfs laten opleven van een taal zoals Iers. Maar dit geldt niet alleen voor talen. Er kan een vergelijkbaar punt worden gemaakt over politieke bewegingen. Als we willen dat onze socialistische beweging een massabeweging is, moeten we mensen in hun dagelijks leven betrekken en culturele betekenis geven aan onze politiek. Het is voor de meeste mensen lastig om wekelijks of zelfs dagelijks bezig te zijn met socialistische politiek vanuit een puur rationele overtuiging. Die rationele overtuiging is natuurlijk van groot belang, maar culturele en persoonlijke betekenis spelen daar ook een rol.
Zulke culturele betekenis wordt tot zekere hoogte automatisch gecreëerd bij groepen die samen politiek actief zijn. Omdat je enigszins vertrouwen moet kweken in het uitvoeren van politiek gaan mensen vaak makkelijk sociale banden aan. Socialisten die elkaar wekelijks zien voor politieke taken zullen daarnaast bijvoorbeeld ook vaak samen iets gaan drinken of iets anders sociaals gaan ondernemen. Hierbij ontwikkelen we ook onze eigen manieren van omgang, onderlinge grapjes en collectieve gewoontes. Daarnaast wordt er natuurlijk ook veel betekenis gehaald uit de geschiedenis van onze beweging. Hierdoor ontstaat er als het ware een soort subcultuur.
We kunnen echter ook een actievere houding nemen tegenover de creatie van politiek-culturele beweging. Het culturele aspect van de beweging kan een laagdrempelige manier zijn om mensen te betrekken en bekend te maken met onze politiek en met onze leden. Het culturele aspect betekent dat mensen hun sociaal-culturele leven niet compleet buiten de beweging hoeven te zoeken, maar juist deels daarbinnen kunnen vinden. Dit geeft een extra impuls om actief te zijn en te blijven in de beweging, en een manier om enigszins betrokken te blijven wanneer men politiek niet zo veel kan bijdragen. Een muziekgroep zoals Kneecap kan natuurlijk een onderdeel zijn van het sociaal-culturele deel van een revolutionaire beweging, maar daarnaast kun je ook denken aan bijvoorbeeld sportverenigingen, eigen huiswerkbegeleiding, een eigen kroeg, of een tijdschrift. Binnen ROOD en RSP is hier al langere tijd discussie over. Het idee dat er een sociaal-culturele beweging nodig is die mensen op verschillende manieren kan betrekken bij het socialisme en hen daaraan verbonden kan houden wordt vrij breed gedragen. We kunnen elementen van iets vergelijkbaars terug zien in Kneecap.
Cultuur als revolutie
Cultuur speelt dus een belangrijke rol in politieke bewegingen, vooral in massabewegingen. Zeggen dat je revolutionair bent betekent echter niets als je niet ook echt werk stopt in het voortbrengen van de revolutie. Zonder een revolutionaire politieke beweging verliest een bijbehorende cultuur haar revolutionaire karakter. Het geeft wellicht een uitweg voor mensen om frustraties te uiten of laat mensen zich gehoord voelen, maar dat kan niet doorgezet worden naar actie. Een sociaal-culturele beweging wordt pas revolutionair zodra het ook verbonden is aan, en mensen betrekt bij, een revolutionaire politieke beweging. Daarmee wordt het opbouwen van een sociaal-culturele beweging een revolutionaire daad. Het bouwen van een sociaal-culturele beweging mag dus geen doel op zichzelf zijn.
In die trant kunnen we ons afvragen in hoeverre Kneecap daadwerkelijk revolutionair is. Er zijn genoeg bands en muzikanten die beroep doen op radicale politiek of revolutionaire actie, maar de meeste van hen houden zich buiten hun muziek en een sporadische instagram-post maar weinig bezig met politiek en doen ook vrijwel niets om mensen naar revolutionaire organisaties te sturen. De meeste socialisten zullen die muzikanten dan ook niet als echt revolutionair beschouwen. Je zou kunnen zeggen dat Kneecap in dezelfde boot zit. Tegelijkertijd doet de rapgroep wel iets wat van grote betekenis is voor de Ierse taal. Er zijn maar weinig culturele projecten die het Iers op een hedendaagse manier laten opleven. Daarnaast ontleent taal zich natuurlijk uniek voor een project zoals dit, en het lijkt ook aan te slaan bij jongeren. Uit interviews en bepaalde acties blijkt dat de rappers zich ook bezig houden met andere politieke vraagstukken, waaronder Palestina. Of dit revolutionair of simpelweg performatief is blijft de vraag, maar er is voor Kneecap misschien meer te zeggen dan voor veel andere muzikanten.
Wat Kneecap (zowel de film als de rapgroep) in ieder geval laat zien, is dat cultuur een belangrijke rol speelt voor politieke bewegingen. Een levende cultuur versterkt de beweging. Voor Kneecap betekent dat een beweging die de Ierse taal en cultuur doet heropleven en zich verzet tegen de Britten. Voor ons betekent het een cultuur die zich afkeert van het kapitalisme en naar het socialisme toewerkt. Die cultuur moet gelinkt zijn aan een partij die culturele betrokkenheid kan omzetten naar politieke actie. Op die manier krijgt cultuur een revolutionair karakter en helpt het mensen betrekken bij socialistische politiek.
