De Rotterdamse haven ligt onder vuur vanwege haar rol in de leveringsketen van wapens die worden gebruikt door het Israëlische leger. Recente demonstraties tegen de haven en Deense rederij Maersk, beide volgens de actievoerders ‘onweerlegbaar medeplichtig aan genocide’, gingen gepaard met tientallen arrestaties en bruut politiegeweld. De rederij zelf noemt de beschuldigingen van de demonstranten ‘misleidende claims’ en de havenwethouder vond dat er een debat werd gevoerd over ‘iets dat er niet was’. Hoe zit het nu echt het met de rol van de Deense transportgigant en de Rotterdamse haven in de genocide?
Op 20 mei dreef de Izmir voor de Nederlandse kust, wachtend op een plekje in de Rotterdamse haven. Het meer dan 230 meter lange schip, varend onder Singaporese vlag maar eigendom van de Deense rederij Maersk, was twee weken eerder vertrokken vanuit de Israëlische haven Asjdod. Volgens actiegroep Geef Tegengas vervoerde het schip uit Israël afkomstige onderdelen van F-35 -gevechtsvliegtuigen. Reden voor meer dan 100 organisaties om de Rotterdamse burgemeester en havenmeester op te roepen het schip niet binnen te laten.
De oproep kreeg geen gehoor, en dus demonstreerden de volgende dag tientallen mensen voor het stadhuis. De sfeer was grimmig, rapporteerde het AD. Tenminste een demonstrant werd tijdens een sit-in op het hoofd geslagen door een agent, een ander werd aangereden en moest worden nagekeken door ambulancebroeders.
‘Kuldebat’
De demonstranten kregen niet het door hen gewenste gesprek met de burgemeester, maar de volgende dag lukte het oppositieraadsleden wel om een actualiteitendebat af te dwingen. Het leek een kritische discussie te worden, maar halverwege sloeg havenwethouder Simons de vloer onder het debat weg. ‘Ik heb gisteravond de havenmeester gebeld. De douane heeft gecontroleerd of er F-35-onderdelen aan boord zijn, en het antwoord is: nee’, deelde de Leefbaar-wethouder triomfantelijk mee. ‘Ik ben trots dat we het zo goed geregeld hebben in onze haven, waar miljoenen containers doorheen gaan, dat onze douane direct kan zeggen: het is niet aan boord.’
Daarmee leek voor de politiek de angel uit de zaak, en de raad debatteerde verder over de vorm van de demonstratie, die met het verbranden van een Israëlische vlag niet in de smaak viel bij burgemeester Schouten. Een volgend protest, woensdag 4 juni, zou met bruut politiegeweld en bijna honderd arrestaties worden ontbonden.
Maar de feiten waarmee het debat zo snel kon worden gesmoord, bleken niet te kloppen. Na berichtgeving van het AD, waarin Maersk uit eigen beweging toegaf inderdaad F35-onderdelen van en naar Israëlische producenten te verschepen, moest wethouder Simons zijn woorden inslikken. In een brief aan de raad deelde hij mee dat Maersk ook aan hem bij navraag bevestigde dat de Izmir onderweg was met Israëlische F-35-onderdelen. ‘Dit is andere informatie dan de informatie die ik tot mijn beschikking had ten tijde van het actualiteitendebat. Met de Douane ga ik in gesprek om na te vragen hoe het verschil in de informatie die ik vanuit hen en de informatie die ik vanuit Maersk gekregen heb verklaard kan worden.’
Dat de douane de wethouder blijkbaar niet van de juiste informatie over de lading van de Izmir kon voorzien, is exemplarisch voor de ontransparante aard van de internationale transportindustrie en de manieren waarop bedrijven om hun betrokkenheid bij wapenleveranties aan Israël heen praten.
‘Militair-gerelateerde uitrusting’
De directie van Maersk claimde op de laatste aandeelhoudersvergadering nog dat het bedrijf helemaal geen wapens of munitie transporteert naar actieve oorlogsgebieden zoals Gaza, maar verscheept wel onder meer pantservoertuigen, onderdelen voor wapensystemen en andere zaken die volgens de meeste definities wapens zijn naar Israël. Het bedrijf verenigt die twee schijnbaar tegenstrijdige feiten door niet van wapens, maar van militair-gerelateerde uitrusting te spreken, rapporteerde het Deense Ekstra Bladet in maart van dit jaar.
De door- en uitvoer van onderdelen voor Israëlische F-35-vliegtuigen is voor Nederland al langer een heikel punt. In februari van 2024 jaar gelastte het hof de Staat ‘iedere (feitelijke) uitvoer en doorvoer van F-35 onderdelen met eindbestemming Israël te (doen) staken’. Aanleiding voor deze uitspraak was een zaak die Pax, Oxfam Novib en The Rights Forum aanspanden. Met Nederland als gastland voor een van de wereldwijd drie bestaande pakhuizen voor F-35-onderdelen leek die uitspraak grote impact te kunnen hebben op de wereldwijde productie van de straalvliegtuigen, schreef Al Jazeera kort na de uitspraak.
Toenmalig premier Rutte vond dat de rechter zijn boekje te buiten was gegaan door zich te mengen in een ‘politieke kwestie’ en de staat kondigde onmiddellijk aan bij de hoge raad in cassatie te gaan, maar, beloofde de premier, in de tussentijd zou de uitspraak van het hof ‘uiteraard gewoon uitgevoerd’ worden, tekende de NOS op.
Wel interpreteert de Nederlandse staat het oordeel van de rechter erg nauw en stelt ze dat de uitspraak enkel van toepassing is op de directe export en doorvoer van F-35 onderdelen van Nederland naar Israël, rapporteerde Al Jazeera enkele maanden later.
Groeiende rol voor Rotterdam
Sinds de uitspraak is de Nederlandse betrokkenheid bij de bevoorrading van het Israëlische leger allesbehalve gestopt, en is Rotterdam juist belangrijker geworden als doorvoerhaven voor Israëlische F-35 onderdelen, blijkt uit een rapport dat Mask of Maersk, een campagne van de Palestinian Youth Movement (PYM), eind mei publiceerde.
Dat heeft alles te maken met de houding van Spanje, waar de premier in mei 2024, na druk vanuit een Catalaanse linkse oppositiepartij, zei niet te willen handelen met een genocidale staat. Dit leek in eerste instantie weinig te veranderen aan de doorvoer via Spaanse zeehavens, maar dat veranderde in november 2024, toen twee Maersk-schepen waarvan werd vermoed dat ze militaire goederen naar Israël verscheepten na druk vanuit activisten de toegang tot de haven van Algeciras werden ontzegt, zoals valt op te maken uit artikelen van El Pais, Peoples Dispatch en de Observer Diplomat. Sindsdien zijn de stop-overs van Maersk-schepen met Israëlische militaire lading verplaatst van Spaanse havens naar de haven van Rotterdam, volgens het onderzoek van de PYM.
Door die verplaatsing is Rotterdam een ‘central logistical hub’ geworden voor transporten gerelateerd aan straaljagerfabricage en -onderhoud van en naar Israël, stelt het onderzoek. Het gaat daarbij om een transportcyclus tussen een locatie van Lockheed Martin in Texas en de Israëlische haven van Ashdod. Maersk transporteert op schepen zoals de Izmir lege containers voor F-35 vleugels van Houston naar Israël, waar de Israëlische vleugels worden ingeladen en terug worden gezonden naar de VS, voor reparaties of assemblage. Sinds november 2024 deden tenminste dertien zulke transporten van vleugelkisten tussen Israël en de VS Rotterdam aan, telde de organisatie.
De doorvoer van F-35 onderdelen door de Rotterdamse haven is maar een klein onderdeel van het complexe internationale web dat Israël in staat stelt haar genocide voort te zetten. Rederij Maersk is naast het F-35-onderdelentransport ook betrokken bij het vervoer van duizenden tonnen aan militair materieel als kogelhulzen en tactische voertuigen, berekende Deens onderzoeksjournalistiek platform DanWatch op basis van ladingsfacturen in februari dit jaar. Ook Nederland is bij dit netwerk niet enkel betrokken als doorvoerland voor straaljageronderdelen, maar ook als leverancier van voor miljoenen aan onder meer onderdelen voor oorlogsschepen, telecomsystemen en benodigdheden voor de chipindustrie, onthulde de Volkskrant vorige maand. Op kleinere schaal ligt bijvoorbeeld een bedrijfje uit Geffen, Four Winds K9, onder vuur vanwege vermeende levering van gevechtshonden aan de IDF, met demonstraties gepland voor het weekend van 14 juni.
De macht van de internationale wapenindustrie en die van alle andere industrieën betrokken bij de israëlische bezetting lijkt soms onstuitbaar. Maar overwinningen zoals die tegen het aanmeren van de Maersk-schepen in Spanje laten zien dat actievoeren wel degelijk impact kan hebben op deze oorlogsmachine. De activisten van Geef Tegengas beloven dan ook door te pakken, en ‘alles te doen om de Rotterdamse medeplichtigheid te stoppen!’
